Środowisko przyrodnicze

Środowisko przyrodnicze


Budowa geologiczna

Obszar Gminy Kraśnik leży w obrębie paleozoicznego podniesienia radomsko-kraśnickiego stanowiącego podłoże pd. – zach. skrzydła niecki lubelskiej. Sztywne podłoże krystaliczne występuje tu na głębokości ok. 12 km. Niecka oddziela sztywną platformę wschodnioeuropejską od struktur fałdowych Europy Zachodniej. Wypełniają ją miąższe osady mezozoiczne, które kierunkiem i układem warstw nawiązują do struktur paleozoicznych.

Gmina położona jest w obrębie dwóch jednostek strukturalnych: antykliny Kraśnika i synkliny Liśnika. Oś antykliny na omawianym obszarze wydłużona jest z pn.- zach. ku pd.- wsch. i pokrywa się z osią doliny Wyżnicy od wschodniej granicy gminy do Stróży. Spąg kredy znajduje się najpłycej, na głębokości 100 m, przy zachodniej granicy terenu we wsi Wyżnica. 

Zasadnicze znaczenie w budowie geologicznej obszaru gminy mają skały kredowe. Utwory kredowe należą do trzech pięter stratygraficznych: górny i środkowy kampan i dolny mastrycht. Ważna stratygraficznie granica kampanu i przebiega powyżej krawędzi prawego zbocza Wyżnicy. Pod względem litologicznym w osadach kampanu przeważają skały z grupy opok, natomiast osady mastrychtu tworzą głównie skały typu kredy piszącej i margli. Zawartość węglanu wapnia waha się w nich od 23% do 65%. Skały te tworzą podłoże przedczwartorzędowe znacznej części obszaru gminy.
W południowej części gminy, między Mikulinem i Podlesiem odsłaniają się skrawki utworów kampanu środkowego.

W południowej i południowo-wschodniej części gminy stwierdzono występowanie osadów trzeciorzędowych pochodzących z miocenu. Są to wapienie detrytyczne tortonu oraz sarmackie piaski, piaskowce i zlepieńce z fauną. Osady tortonu odsłaniają się na niewielkiej powierzchni w okolicy Mikulina, natomiast sarmatu odpreparowane są w wyniku erozji i denudacji w obrębie starych dolin przy południowo-wschodniej granicy gminy.

Na utworach kredowych i trzeciorzędowych zalegają utwory czwartorzędu reprezentowane przez mułki, piaski i żwiry rzeczne interglacjału mazowieckiego wypełniające dno doliny Wyżnicy.

W okresie zlodowacenia środkowopolskiego na terenie gminy powstały piaski i żwiry wolnolodowcowe zalegające na osadach kredy. W części południowej dominują osady, powstałe w czasie ostatniego zlodowacenia: piaski rzeczne z drobnymi żwirkami oraz less, utwór najpowszechniej występujący na powierzchni. 

Zlodowacenie północnopolskie reprezentują lessy, lessy piaszczyste i piaski pyłowe lessopodobne. Płat lessowy południowej części obszaru stanowi przedłużenie lessów głębokich Roztocza i Wyżyny Lubelskiej ciągnących się na południe od linii Kraśnik-Krasnystaw. Grubość pokrywy lessowej dochodzi tu do 10,5 m. Lessy pokrywające południową część gminy są najpowszechniej występującymi osadami czwartorzędowymi na omawianym obszarze. W rejonie stacji kolejowej Kraśnik oraz Budzynia i Piask występują piaski eoliczne, a doliny denudacyjne i niektóre wąwozy oraz lokalne depresje wypełniają piaski deluwialne.

Osady holoceńskie na terenie gminy reprezentowane są głównie przez: piaski, piaski rzeczne i piaski pylaste oraz torfy i muły, występujące w dolinach. Grubość ich w dolinie Wyżnicy wynosi od 3 do 5 m. Na pn. od wsi Dąbrowa spotyka się osady eoliczne w postaci wydm.
 

Morfologia

Gmina Kraśnik leży na Wzniesieniach Urzędowskich, tworzących trzon Wyżyny Lubelskiej, w części graniczącej z Roztoczem Zachodnim. Jest to obszar hipsometrycznie zróżnicowany, o dużej różnicy wysokości poziomu wierzchowiny i dna doliny. Najwyższy punkt (295,5 m n.p.m.) znajduje się we wschodniej części wsi Słodków Trzeci, na dziale wodnym dorzecza Wyżnicy i Bystrzycy, najniższy zaś (182 m n.p.m.) położony jest w dolinie Wyżnicy przy zachodniej granicy gminy w Suchyni.

Główny rys morfologii gminy stanowi dolina Wyżnicy charakteryzująca się asymetrią zboczy. Wyższe i bardziej strome jest lewe zbocze zbudowane z lessów. Prawe zbocze zbudowane z utworów kredowych jest bardzo łagodne i słabo zarysowujące się w morfologii. Z niskim dnem doliny kontrastują wysokie poziomy wierzchowinowe. Poziom wyższy wznoszący się często powyżej 250 m n.p.m. występuje jedynie fragmentarycznie w okolicach Słodkowa III i Kol. Pasieka, gdzie rozwinęły się liczne, choć niezbyt głębokie zagłębienia bezodpływowe. Na pozostałym obszarze dominuje poziom średni o przeciętnej wysokości 220-250 m n.p.m.

W rzeźbie na obszarze gminy można wyróżnić zespoły form związane ściśle z występującymi na powierzchni skałami.

Najżywszą i najbardziej urozmaiconą rzeźbą odznacza się południowa cześć gminy położona na obszarze lessowym. Charakterystycznym elementem krajobrazu tych okolic są nieckowate doliny denudacyjne, suche doliny erozyjno-denudacyjne, wąwozy (rozwijające się często w obrębie dolin denudacyjnych), i związane z nimi debrza, a z mniejszych form miseczkowate zagłębienia bezodpływowe oraz kotły i studzienki sulfozyjne.

We wschodniej i południowo-wschodniej części terenu (Słodków Trzeci, Karpiówka), dzięki rytmicznemu powtarzaniu się niektórych form, rzeźba upodabnia się do rzeźby roztoczańskiej, nie spotykanej w innych częściach województwa.
 

Obszar położony poza pasem lessowym (część północna i północno-wschodnia) charakteryzuje się mniejszym zróżnicowaniem rzeźby. Wysokości względne i spadki są tu znacznie mniejsze. Cechą charakterystyczną tego obszaru zbudowanego z utworów kredowych przykrytych niekiedy niezbyt miąższymi osadami czwartorzędu głównie piaskami, są szerokie nieckowate doliny i rozległe, łagodne stoki.

Obecna rzeźba terenu gminy ukształtowała się nie tylko w wyniku naturalnych procesów geomorfologicznych. Dużą rolę odegrała również gospodarka człowieka, w wyniku której powstały nowe formy rzeźby: skarpy lessowe i głębocznice, groble, rowy, nasypy. Gospodarka człowieka ożywiła również tempo procesów rzeźbotwórczych: wzmogła erozje na wylesionych obszarach, zwłaszcza na stokach i w obrębie głębocznic, przyśpieszyła akumulacje osadów wynoszonych z wyższych partii do dolin.

Cieki wodne


Obszar Gminy Kraśnik charakteryzuje się niewielkim zróżnicowaniem form występowania wód powierzchniowych. Gęstość sieci wodnej obszaru gminy należy do najmniejszych w Polsce.

Głównym ciekiem Gminy Kraśnik jest Wyżnica, prawy dopływ Wisły. Źródła rzeki znajdują się w miejscowości Słodków Trzeci, leżącej 9 km na południowy-wschód od Kraśnika.

Wyżnica charakteryzuje się śnieżno-deszczowym ustrojem zasilania. Maksymalne odpływy przypadają na kwiecień. Od kwietnia ilość płynącej wody zmniejsza się do rocznego minimum przypadającego na wrzesień. W październiku występuje drugie maksimum odpływu, którego występowanie wiąże się z zasilaniem opadowym i zmniejszonym parowaniem. Zwiększone przepływy w lutym spowodowane są roztopami, dzięki którym ilość odpływającej wody wzrasta. Zasilanie podziemne Wyżnicy wynosi 85% całkowitej objętości odpływu.

Dolina Wyżnicy jest silnie zabagniona. Jest to teren o małych spadkach, z niewielką ilością starych, bardzo już spłyconych rowów melioracyjnych. Miasto Kraśnik rozbudowało się w zwężeniu doliny, której szerokość w tym miejscu nie przekracza 150m. Bardziej na zachód dolina rozszerza się.

Południowo-zachodnia część gminy odwadniana jest przez rzeki Karasiówkę i Tulczyn, dopływy Sanny. Na tym obszarze nie płynie żaden ciek wodny. Odpływ odbywa się wskutek konfiguracji terenu w formie powierzchniowego spływu wód deszczowych i roztopowych oraz podziemnego odpływu wód infiltrujących.

Wody powierzchniowe


Wody powierzchniowe stojące zajmują na terenie gminy niewielką powierzchnię. Są to stawy rybne położone w dolinie Wyżnicy, w bezpośrednim sąsiedztwie koryta rzeki. Największy zespół stawów hodowlanych znajduje się w miejscowości Suchynia. Zespół pięciu małych stawów rybnych zlokalizowany jest w miejscowościach Pasieka i Stróża-Kolonia – kompleks stawów o powierzchni ok. 10,90 ha. Opisywane stawy zasilane są w wodę najczęściej bezpośrednio ze źródeł.

Źródła


Cześć wód z zasobów podziemnych dostaje się do rzeki przez źródła.
 

Na obszarze gminy występują dwa obszary źródliskowe:
1) źródła w Słodkowie Trzecim wys. 224 m. n.p.m.
2) źródła w Pasiece na wys. 205 m. n.p.m.
 

Najważniejszym parametrem charakteryzującym źródła jest ich wydajność.

Wydajność źródeł znajdujących się na terenie Gminy Kraśnik.
 

Numer źródłaMiejscowośćWydajność źródła w l/s
1Słodków Trzeci4,70
2Słodków Trzeci0,25
3Słodków Trzeci20,10
4Słodków Trzeci0,01
5Słodków Drugi0,00
6Słodków Drugi0,10
7Stróża-Kolonia0,40
8Słodków Drugi0,55
9Stróża10,00
10Słodków Drugi0,00
11Słodków Pierwszy0,01
12Pasieka0,01
13Pasieka4,0
14Pasieka0,05
15Pasieka-Kolonia0,5
16Pasieka2,0

 
Najwięcej jest źródeł małych, gdyż większość spośród nich ma wydajność mniejsza od 1 l/s. Tylko dwa źródła mają wydajność powyżej 10 l/s.

W Gminie Kraśnik występują przeważnie źródła położone w pobliżu den dolinnych. Są to źródła podzboczowe, szczelinowe lub szczelinowo-warstwowe, często występujące zespołowo, niekiedy tworzące długie linie wypływu. Źródła wypływające u podstawy krawędzi doliny maja charakter grawitacyjny. Wypływy w Słodkowie Trzecim i Stróży tworzą duży zespół źródeł dający początek Wyżnicy.

W okolicy miejscowości Pasieka znajduje się 6 źródeł, z których większość charakteryzuje się niewielką wydajnością. Największe źródło tego zespołu dające odpływ 4 l/s i zasila staw hodowlany.

Lasy

Gmina Kraśnik jest jedną z najbardziej lesistych gmin województwa leżącą w całości na Wyżynie Lubelskiej. W strukturze użytkowania lasy zajmują ponad 30%.
Lasy stanowiące naturalne zbiorowiska roślinności są ostoją dla zwierząt, pełnią również ważną rolę glebochronną a także regulatora stosunków wodnych. Zwłaszcza, że są to lasy na ogół występujące w strefach wododziałów. Z uwagi na skład gatunkowy są to przeważnie lasy wielogatunkowe, związane z siedliskami obfitującymi w węglan wapnia – lasy świeże i lasy mieszane świeże reprezentowane głównie jako zespół dębowo-grabowy.
Szczególnie interesujące są jednorodne lasy bukowe przypominające zespół buczyny karpackiej oraz lasy grabowo-bukowe i lasy jodłowo-bukowo-grabowe występujące przy pn.- wsch. granicy naturalnego zasięgu jodły i buka. Osobliwością jest bardzo rzadki na Lubelszczyźnie zespół “kwaśnej” buczyny karpackiej. Na terenie gminy na zboczach dolin i wąwozów występują również ciekawe zespoły muraw kserotermicznych z rzadkimi gatunkami roślin kalcifilnych. Także i na łąkach spotyka się rzadkie gatunki i zespoły roślin (m. in. storczyki, pełnik europejski). W okolicach stacji PKP występuje jedna z najrzadszych roślin synantropijnych – iwa rzepieniolistna. W sumie na terenie gminy i miasta stwierdzono występowanie ponad 20 gatunków rzadkich w skali kraju, w tym 9 najrzadszych w Polsce roślin górskich i chronionych.

Flora i fauna

Charakterystycznym elementem krajobrazu Gminy Kraśnik są obszary leśne stanowiące 31% obszaru gminy. Są to przeważnie grądy dębowo- grabowe, ale występują tu również sosny, buki, jodły oraz w mniejszym stopniu olchy. Na podkreślenie zasługuje fakt, że buk i jodła występuje tu na północno- wschodniej granicy naturalnego zasięgu tych drzew. Dolina Wyżnicy stanowi obszar występowania roślinności wodnej i nadwodnej. Wśród roślin pływających najczęściej występuje tu rzęsa wodna oraz rdestnice (Potamogeton pectinati, P. natantis). Roślinność szuwarową stanowią zespoły z trzciną pospolitą, pałką szerokolistną i wąskolistną, mannami i mozgą trzcinową. Licznie występują tu również zespoły z turzycą zaostrzoną i turzycą sztywną. Wśród roślinności łąkowej występują rzadkie na terenie Polski rośliny stepowe: obuwik pospolity, ligustr pospolity i wisienka karłowata.Tereny wchodzące w skład gminy są siedliskiem licznych gatunków ptaków, spośród których wymienić można skowronka polnego, makolągwę, ortolana, dudka, piegżę, słowika, a z gatunków drapieżnych myszołowa zwyczajnego i kobuza. Tereny nadwodne zasiedlane są przez perkozy rdzawoszyje, bąki, błotniaki stawowe, krzyżówki, łyski, czernice i trzciniaki. Z innych grup zwierząt wymienić należy kumaka nizinnego, grzebiuszkę ziemną, rzekotkę drzewną, ropuchę szarą i zieloną. Wstępują tu również rzadkie gatunki motyli: paź królowej i mieniak tęczowiec (chronione), czerwończyk dukacik, listkowiec cytrynek, ogończyk dębowiec. Spośród ciekawszych gatunków ssaków występuje tu kuna leśna, łasica, smużka i popielica. 
 


Źródła:

– “Inwentaryzacja Środowiska Przyrodniczego w Gminie Kraśnik, Lublin 1994”

– “Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Kraśnik – listopad 2002 r.”

– “Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Kraśnik na lata 2004-2013 – październik 2004”