Osadnictwo

Osadnictwo


Gmina Kraśnik została utworzona 1 stycznia 1973r. z terenów położonych wokół miasta Kraśnika. W jej skład weszły miejscowości należące wcześniej do Gromadzkiej Rady Narodowej w Stróży i Olbięcinie oraz Miejskiej Rady Narodowej w Kraśniku.

Uchwała o utworzeniu Gminy Kraśnik

Osadnictwo na terenie gminy ukształtowane jest historycznie, a początki sięgają okresu średniowiecza – co potwierdzają badania archeologiczne. Najstarszymi osadami na terenie są Stróża i Kraśnik. Ważniejsze skupiska osadnicze odkryto na terenie wsi Wyżnica (obecnie gmina Dzierzkowice) Ośrodek Wyżnica (obecnie wieś Suchynia gminie Kraśnik) – wokół kompleksu stawów ( powierzchnia ok. 6 ha) ora zna terenie Stróży i Słodkowów.

Te najstarsze wsie to tzw. łańcuchówki o zwartej zabudowie z charakterystycznym pasmowym układem pól. Młodsze osadnictwo wykracza poza dolinę, przyjmując różne formy. Jedną z nich są powstałe po parcelacji rzędówki, usytuowane wzdłuż dróg wytyczonych prosto, niezgodnie z ukształtowaniem i morfologia terenu. Ten typ występuje we wschodniej części gminy (Słodków Pierwszy, Słodków Drugi, Słodków Trzeci, Stróża-Kolonia i Karpiówka).

Przez teren gminy wiodła najstarsza na Lubelszczyźnie droga, tzw. średniowieczny trakt ruski – używany do XV w. Kierował się ku przeprawie wiślanej pod Zawichostem. Z obszaru woj. lubelskiego strefą miastotwórczego wpływu tego szlaku objęte były: Kraśnik, Dzierzkowice i Urzędów. Funkcjonował również szlak w kierunku Lublina. W okresie późniejszym (XVI-XVII w.) nie mniejsze znaczenie – również osiedleńcze posiadał trakt z Kraśnika do Józefowa – biegnący doliną Wyżnianki.

Znaczenie dróg doceniano od najdawniejszych czasów. Pierwotnie służyły one głównie celom wojennym i handlowym, znacznie później pojawił się cel trzeci – właściwe usługi komunikacyjne.  

W 1915 r. na odcinku Lublin – Kraśnik – Rozwadów została wybudowana linia kolejowa, która przebiegała przez północno-zachodnie tereny gminy. 
 

Dzieje gminy ze względu na położenie w dużym stopniu związane są z przeszłością miasta. Najstarsze zachowane ślady pochodzą sprzed 13 tys. Lat, a korzystne warunki przyrodnicze terenów nad górną Wyżnicą sprzyjały rozwojowi osadnictwa przez następne tysiąclecia w pradziejach, zwłaszcza w młodszej epoce kamienia / neolicie – 5 – 2 tys. lat p.n.e./ oraz w okresie plemiennym wczesnego średniowiecza /VII – X w.n.e. /, kiedy istniały tu rozległe osady.

Po włączeniu do państwa Piastów były to tereny pograniczne, położone przy ważnym szlaku na Ruś. Nazwa najwcześniej wymienianej w źródłach Stróża / w połowie XIII w./ świadczy o jej funkcji strażniczej w kasztelanii zawichoskiej. Tu mieściła się też siedziba najstarszej w okolicy parafii.
Pomyślne okresy rozwoju przerywane były od XII w najazdami Tatarów, Litwinów, Rusinów. W XIV w. znajdował się tu kompleks dóbr Gorajskich, później Tęczyńskich, a od 1604 roku klucz Ordynacji Zamoyskiej z siedzibą w Stróży. Wsie wokół miasta stanowiły jego przedmieścia i zaplecze gospodarcze. Znajdowały się w nich folwarki właścicieli oraz klasztoru kanoników regularnych z Kraśnika.

Potop szwedzki i najazdy kozackie w połowie XVII w. zapoczątkowały upadek gospodarczy. W folwarku klasztornym w Pasiece stacjonowały wojska siedmiogrodzkie, które następnie złupiły Kraśnik. Wojny i przemarsze wojsk w tym i następnym stuleciu powodowały zniszczenia i zarazy, które dziesiątkowały ludność.

W czasie powstania styczniowego 17 lipca 1863 roku na południe od Stróży doszło do potyczki Oddziału Powstańczego z Kozakami.
Podczas I Wojny Światowej w sierpniu 1914 roku i w lipcu 1915 r. rozegrały się tu walki między wojskami austrowęgierskimi i rosyjskimi znane w historii jako I i II bitwa kraśnicka. Spowodowały one duże zniszczenia i liczne mogiły żołnierskie. Przeniesiono je na cmentarz zbiorczy koło stacji kolejowej w Kraśniku.

W okresie międzywojennym powstało w wyniku parcelacji i karczowania lasów kilka nowych wsi o charakterze kolonii. Zapoczątkowana w 1938 roku budowa Fabryki Amunicji w ramach COP i osiedla przyfabrycznego zapowiadała zmiany regionu w kierunku uprzemysłowienia. Istotnym czynnikiem była też obecność jednostki wojskowej – 24 Pułku Ułanów. Wybuch wojny zahamował korzystne tendencje rozwojowe. 
 

Okupacja spowodowała zniszczenia gospodarcze i duże straty wśród ludności. 

W regionie działały różne organizacje niepodległościowe i oddziały partyzanckie: ZWZ – AK, NSZ, GL – Ak. W rejonie Stróża – Słodków działała silna placówka AK-NOW pod dow. por. E. Wróbla. W karpiówce od 1942 r. istniał oddział GL pod dow. L. Plichty. W odwecie za akcje partyzanckie Niemcy dokonali 31 grudnia 1943 r. pacyfikacji wsi Karpiówka. Zginęło ponad 40 mieszkańców rozstrzelanych i spalonych żywcem. Pochowano ich na cmentarzyku obok wsi.

Po wojnie zmieniła się zasadniczo zabudowa wsi z drewnianej na murowaną, głównie w latach 70 i 80, wskutek ożywionej eksploatacji pokładów miejscowej gliny lessowej. Znaczna część mieszkańców znalazła zatrudnienia w pobliskiej Fabryce Łożysk Tocznych, powstałej na bazie przedwojennej Fabryki Amunicji.

O bogatej przeszłości regionu świadczą nieliczne już zabytki. Do najciekawszych należy murowana kaplica w Stróży na planie trójkąta zbudowana z fundacji Zamoyskich i nieliczny starodrzew z nieistniejącego już założenia dworskiego. Niedaleko na polach znajduje się tajemniczy kopiec, być może starożytny kurhan, o którym krążą liczne legendy. Na pograniczu wsi Stróża i Karpiówka stoi XIX w. drewniana kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena.