Historia gminy

Gmina Kraśnik została utworzona 1 stycznia 1973r. z terenów położonych wokół miasta Kraśnika.
W jej skład weszły miejscowości należące wcześniej do Gromadzkiej Rady Narodowej w Stróży i Olbięcinie oraz Miejskiej Rady Narodowej w Kraśniku.
Osadnictwo
Osadnictwo na terenie gminy ukształtowane jest historycznie, a początki sięgają okresu średniowiecza – co potwierdzają badania archeologiczne. Najstarszymi osadami na terenie są Stróża i Kraśnik. Ważniejsze skupiska osadnicze odkryto na terenie wsi Wyżnica (obecnie gmina Dzierzkowice) Ośrodek Wyżnica (obecnie wieś Suchynia gminie Kraśnik) – wokół kompleksu stawów ( powierzchnia ok. 6 ha) ora zna terenie Stróży i Słodkowów.
Te najstarsze wsie to tzw. łańcuchówki o zwartej zabudowie z charakterystycznym pasmowym układem pól. Młodsze osadnictwo wykracza poza dolinę, przyjmując różne formy. Jedną z nich są powstałe po parcelacji rzędówki, usytuowane wzdłuż dróg wytyczonych prosto, niezgodnie z ukształtowaniem i morfologia terenu. Ten typ występuje we wschodniej części gminy (Słodków Pierwszy, Słodków Drugi, Słodków Trzeci, Stróża-Kolonia i Karpiówka).
Przez teren gminy wiodła najstarsza na Lubelszczyźnie droga, tzw. średniowieczny trakt ruski – używany do XV w. Kierował się ku przeprawie wiślanej pod Zawichostem. Z obszaru woj. lubelskiego strefą miastotwórczego wpływu tego szlaku objęte były: Kraśnik, Dzierzkowice i Urzędów. Funkcjonował również szlak w kierunku Lublina. W okresie późniejszym (XVI-XVII w.) nie mniejsze znaczenie – również osiedleńcze posiadał trakt z Kraśnika do Józefowa – biegnący doliną Wyżnianki.
Znaczenie dróg doceniano od najdawniejszych czasów. Pierwotnie służyły one głównie celom wojennym i handlowym, znacznie później pojawił się cel trzeci – właściwe usługi komunikacyjne.
W 1915 r. na odcinku Lublin – Kraśnik – Rozwadów została wybudowana linia kolejowa, która przebiegała przez północno-zachodnie tereny gminy.
Dzieje gminy
Dzieje gminy ze względu na położenie w dużym stopniu związane są z przeszłością miasta. Najstarsze zachowane ślady pochodzą sprzed 13 tys. Lat, a korzystne warunki przyrodnicze terenów nad górną Wyżnicą sprzyjały rozwojowi osadnictwa przez następne tysiąclecia w pradziejach, zwłaszcza w młodszej epoce kamienia / neolicie – 5 – 2 tys. lat p.n.e./ oraz w okresie plemiennym wczesnego średniowiecza /VII – X w.n.e. /, kiedy istniały tu rozległe osady.
Po włączeniu do państwa Piastów były to tereny pograniczne, położone przy ważnym szlaku na Ruś. Nazwa najwcześniej wymienianej w źródłach Stróża / w połowie XIII w./ świadczy o jej funkcji strażniczej w kasztelanii zawichoskiej. Tu mieściła się też siedziba najstarszej w okolicy parafii.
Pomyślne okresy rozwoju przerywane były od XII w najazdami Tatarów, Litwinów, Rusinów. W XIV w. znajdował się tu kompleks dóbr Gorajskich, później Tęczyńskich, a od 1604 roku klucz Ordynacji Zamoyskiej z siedzibą w Stróży. Wsie wokół miasta stanowiły jego przedmieścia i zaplecze gospodarcze. Znajdowały się w nich folwarki właścicieli oraz klasztoru kanoników regularnych z Kraśnika.
Potop szwedzki i najazdy kozackie w połowie XVII w. zapoczątkowały upadek gospodarczy. W folwarku klasztornym w Pasiece stacjonowały wojska siedmiogrodzkie, które następnie złupiły Kraśnik. Wojny i przemarsze wojsk w tym i następnym stuleciu powodowały zniszczenia i zarazy, które dziesiątkowały ludność.
W czasie powstania styczniowego 17 lipca 1863 roku na południe od Stróży doszło do potyczki Oddziału Powstańczego z Kozakami.
Podczas I Wojny Światowej w sierpniu 1914 roku i w lipcu 1915 r. rozegrały się tu walki między wojskami austrowęgierskimi i rosyjskimi znane w historii jako I i II bitwa kraśnicka. Spowodowały one duże zniszczenia i liczne mogiły żołnierskie. Przeniesiono je na cmentarz zbiorczy koło stacji kolejowej w Kraśniku.
W okresie międzywojennym powstało w wyniku parcelacji i karczowania lasów kilka nowych wsi o charakterze kolonii. Zapoczątkowana w 1938 roku budowa Fabryki Amunicji w ramach COP i osiedla przyfabrycznego zapowiadała zmiany regionu w kierunku uprzemysłowienia. Istotnym czynnikiem była też obecność jednostki wojskowej – 24 Pułku Ułanów. Wybuch wojny zahamował korzystne tendencje rozwojowe.
Okupacja
Okupacja spowodowała zniszczenia gospodarcze i duże straty wśród ludności.
W regionie działały różne organizacje niepodległościowe i oddziały partyzanckie: ZWZ – AK, NSZ, GL – Ak. W rejonie Stróża – Słodków działała silna placówka AK-NOW pod dow. por. E. Wróbla. W karpiówce od 1942 r. istniał oddział GL pod dow. L. Plichty. W odwecie za akcje partyzanckie Niemcy dokonali 31 grudnia 1943 r. pacyfikacji wsi Karpiówka. Zginęło ponad 40 mieszkańców rozstrzelanych i spalonych żywcem. Pochowano ich na cmentarzyku obok wsi.
Po wojnie zmieniła się zasadniczo zabudowa wsi z drewnianej na murowaną, głównie w latach 70 i 80, wskutek ożywionej eksploatacji pokładów miejscowej gliny lessowej. Znaczna część mieszkańców znalazła zatrudnienia w pobliskiej Fabryce Łożysk Tocznych, powstałej na bazie przedwojennej Fabryki Amunicji.
O bogatej przeszłości regionu świadczą nieliczne już zabytki. Do najciekawszych należy murowana kaplica w Stróży na planie trójkąta zbudowana z fundacji Zamoyskich i nieliczny starodrzew z nieistniejącego już założenia dworskiego. Niedaleko na polach znajduje się tajemniczy kopiec, być może starożytny kurhan, o którym krążą liczne legendy. Na pograniczu wsi Stróża i Karpiówka stoi XIX w. drewniana kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena.
Przynależności administracyjne
W momencie kształtowania się państwowości polskiej w II połowie X w. obszar gminy Kraśnik podobnie jak zachodnia część Lubelszczyzny zamieszkiwany był przez Lędzian i do połowy XII w. wchodził w skład tzw. “prowincji” sandomierskiej.
W 1234r. po raz pierwszy wzmiankowana jest kasztelania lubelska, określana później mianem “terra”. Od początku XIII w. do 2 połowie XIV w. Kraśnik wraz z okolicznymi ziemiami w podziale administracyjnym należy do Ziemi Sandomierskiej, kasztelanii zawichoskiej.
W 1471r. za panowania Kazimierza Jagiellończyka zostało utworzone województwo lubelskie, m.in. z części woj. sandomierskiego. Województwo lubelskie składało się z powiatów: lubelskiego i urzędowskiego – do którego należała gmina Kraśnik. Pozostawała w nim do 1795 roku.
W wyniku III rozbioru cała Lubelszczyzna została zajęta przez Austrię i określona mianem Galicji Zachodniej z gubernium wyznaczonym w Krakowie. Ziemia Kraśnicka weszła w skład dystryktu urzędowskiego. W 1803 r. włączona została w skład cyrkułu (obwodu) lubelskiego.
W 1809r. województwo lubelskie – przemianowane na departament – weszło w skład Księstwa Warszawskiego. Departament, na czele którego stał prefekt dzielił się na 10 powiatów, w tym m. in. powiat kraśnicki – utworzony 17.IV.1810 roku. Należy dodać, że podział administracyjny Księstwa Warszawskiego był podziałem zupełnie nowym, nie nawiązującym do tradycyjnego podziału administracyjnego dawnej Polski.
W 1816 r. powołano nowe województwa i obwody, które składały się z dwóch lub trzech dawnych powiatów. Tereny gminy Kraśnik weszły w skład obwodu zamojskiego z siedzibą w Janowie Lubelskim. W marcu 1837 r. przynależą do nowo utworzonej Guberni Lubelskiej – obwód zamojski. W 1842r. ponownie zamieniono obwody na powiaty. Powstał wówczas powiat zamojski, w którego skład wszedł dawny powiat kraśnicki. Od 1844r. w nowym podziale administracyjnym Królestwa, dokonanym przez władze carskie tereny naszej gminy pozostają nadal w powiecie zamojskim z siedzibą w Janowie Lubelskiem.
W wyniku reformy administracyjnej 1866r. tereny wchodzą w skład nowo powstałego powiatu janowskiego guberni lubelskiej.
W 1867r. parafia Kraśnik – obsługująca również tereny sąsiadujące – przechodzi z dekanatu urzędowskiego do utworzonego dekanatu janowskiego.
Po I wojnie światowej nadal pozostał powiat janowski. 30.IX.1942r. decyzją Gubernatora Dystryktu Lubelskiego przeniesiono siedzibę starostwa powiatowego z Janowa Lubelskiego do Kraśnika. W 1944r. powstał powiat kraśnicki z siedzibą w Kraśniku, w skład którego wchodziło 15 gmin wiejskich, w tym osady o charakterze miejskim i dwa miasta. Zlikwidowany został w 1975r.
Obecnie Gmina Kraśnik jest położona w województwie lubelskim, w powiecie kraśnickim. Swoim zasięgiem obejmuje 16 wsi sołeckich położonych wokół miasta Kraśnika.